“ΕΝ ΑΡΧΗΙ ΗΝ Ο ΛΟΓΟΣ” Ή “ΕΝ ΛΟΓΩΙ ΗΝ Η ΑΡΧΗ” ; - Του Κωνσταντίνου Μπαρμπίκα

Ένας οικονομολόγος παρομοίασε τη σημερινή οικονομική κατάσταση με εκείνο το παιχνίδι των παιδιών, με τη μουσική και τις καρέκλες. Το παιχνίδι ζη όσο η μουσική παίζει. Όταν σταματήσει, κάποιος μένει όρθιος. Και κάθε φορά, όλο και μια καρέκλα λείπει.


Σήμερα οι όρθιοι γίνανε πολλοί. Και οι καρέκλες λιγότερες.

Πώς και γιατί φθάσαμε ως εδώ ;


H ιστορία αρχίζει από τότε που τα κράτη εκχώρησαν την έκδοση του  χρήματος στις Τράπεζες. Οι Τράπεζες άρχισαν να χορηγούν δάνεια χωρίς αντίστοιχες καταθέσεις πίσω τους. Άρχισαν δηλαδή, να κόβουν ουσιαστικά ακάλυπτες επιταγές.

Μπορεί να μην τύπωναν χρήμα, παρ’ όλα αυτά εξέδιδαν. Ηλεκτρονικό.

Η λογική ήταν, ότι ποτέ όλοι οι καταθέτες δεν θα ζητούσαν ταυτόχρονα ανάληψη όλων των καταθέσεών τους. Έτσι, ό,τι ισχύει στο παιδικό παιχνίδι ίσχυσε και σε αυτό το σύστημα. Όσο οι πιστούχοι πληρώνουν τις δόσεις, το σύστημα δουλεύει.


Ένας άλλος οικονομολόγος έγραψε πως το Κεφάλαιο λειτουργεί σαν τον πύραυλο. Διατηρείται στον αέρα μόνον όσο ανέρχεται. Αν σταματήσει η άνοδός του, πέφτει. Το στοίχημα είναι πάντα, πώς να τον κάνουμε να πετά όπως το αεροπλάνο. Οριζόντια.

Στην αρχή η χορήγηση δανείων από τις τράπεζες επετράπη με αναλογία 9 δανείων προς 1 κατάθεση. Αργότερα επεκτάθηκε σε 30 προς 1 και σήμερα η απληστία έχει ουσιαστικά, καταργήσει κάθε κρατικό περιορισμό. Το σύστημα αυτό επέτρεψε στις Τράπεζες να εγγράψουν στα βιβλία τους υψηλά κέρδη.

Από χρήματα  τόκων όμως, που   … "θα" εισέπρατταν ...

Το οικονομικό αυτό σύστημα ανοικοδόμησε μετά το πόλεμο, ολόκληρο το Δυτικό κόσμο. Δημιούργησε μεγάλες εταιρίες, παραγωγή, θέσεις εργασίας, νέα προϊόντα, ευημερία.

Μα τότε, τί έφταιξε ;

Μα η σταδιακή μείωση - έως και κατάργηση - των ελέγχων από τις εποπτικές αρχές. Η μετέπειτα παγκοσμιοποίηση, ανοίγοντας τα σύνορα, συνέτεινε μεν στην απρόσκοπτη μετακίνηση ανθρώπων, αγαθών και κεφαλαίων, μειώνοντας τα κόστη, αλλά παράλληλα αποδυνάμωσε τις κρατικές εποπτικές αρχές.

Ως είναι γνωστό, το Διεθνές Δίκαιο είναι ουσιαστικά ακαδημαϊκό. Δίκαιο νοείται όταν υπάρχει μηχανισμός να μπορείς να το επιβάλλεις. Και τέτοιο μηχανισμό έχουν, προς το παρόν, μόνο τα κράτη.

Έτσι το σύστημα ανεστράφη. Τα κράτη άρχισαν πια να δανείζονται από τις τράπεζες, οι οποίες, ελέω των ιδίων, "εξέδιδαν"  χρήμα και επέβαλαν τους δικούς τους κανόνες. Οι ιδιωτικές επιχειρήσεις απέκτησαν καλύτερο πιστοληπτική ικανότητα ακόμη και από τα κράτη στα οποία δραστηριοποιούνται.  Είναι σαν η τράπεζα να δανείζει τον μικρό γιό και να μη δανείζει το πατέρα ! Και αυτό να το αξιολογούν οίκοι αξιολόγησης, που είναι και αυτοί ιδιωτικοί!


Η οικονομία έπαψε να έχει σημείο αναφοράς. Το κρατικό ομόλογο δεν θεωρείται πια μηδενικού κινδύνου. Και για τους πολίτες δεν υπάρχει πια μια αποταμιευτική σταθερά, όπως η γη, το σπίτι, η λίρα, το ταμιευτήριο, όπως είχαν οι γονείς μας.

Από τη μεριά τους, οι επιχειρήσεις μπήκαν στον ανταγωνισμό για περισσότερες πωλήσεις, περισσότερα κέρδη. Αφού κάλυψαν την αγορά με τα ανελαστικά αγαθά, άρχισαν να δημιουργούν τεχνητές ανάγκες ελαστικών αγαθών προς πώληση. Ολόκληρες Οικονομίες προσανατόλισαν τη παραγωγή τους σε τέτοια προϊόντα. Σε προϊόντα καταναλωτικά, τα οποία, από την επόμενη ημέρα της αγοράς τους, απαξιώνονταν. Γιατί είχε ήδη κυκλοφορήσει το νέο τους μοντέλο.

Ο πύραυλος είχε πάρει πιά, ανοδική κλίση...

Για την επέκταση των πωλήσεων, το όλο κύκλωμα είχε ανάγκη δανεισμού. Δανεισμού, είτε των επιχειρήσεων, για αύξηση της παραγωγής, είτε των καταναλωτών, για αύξηση της κατανάλωσης, είτε και των κρατών, για ενίσχυση των μισθών των καταναλωτών, ώστε να αποπληρώσουν τα δάνειά τους. Και την ανάγκη του συνολικού αυτού δανεισμού την κάλυψε η ανεξέλεγκτη δανειοδότηση των Τραπεζών, οι οποίες ενέγραψαν τεράστια κέρδη από τις τεράστιες οφειλές δανείων που δημιουργήθηκαν.

Οφειλές  όμως, που … "θα" εισέπρατταν .…

Αυτός όμως ο υπερδανεισμός των νοικοκυριών, οδήγησε στην αδυναμία αποπληρωμής του και, στη συνέχεια, στην αδυναμία κατανάλωσης. Από την άλλη, τα ανελαστικά προϊόντα άρχισαν να μην ελκύουν πλέον, γιατί δεν είχαν να προσφέρουν πιά κάτι καινούργιο. Είχε επέλθει ο κορεσμός στην Αγορά. Το επακόλουθο ήταν η πτώση των πωλήσεων, που απομείωνε τη κερδοφορία των εταιριών και άρχισε να κάνει τους, ως τότε, χρήσιμους για την κατανάλωση μισθούς, να φαίνονται κοστοβόρες εργατικές δαπάνες για τις επιχειρήσεις. Η αδυναμία των επιχειρήσεων να ανταποκριθούν στις υποχρεώσεις τους έπρεπε να εξισορροπηθεί με χαμηλού κόστους εργασία ή με απολύσεις …. Που μείωναν την οικονομική δυνατότητα των μισθωτών …

Η οποία με τη σειρά της, αύξανε τις επισφάλειες των δανείων …

Παράλληλα, οι Τράπεζες είχαν επεκταθεί  σε χρηματιστηριακές επενδύσεις υψηλού κινδύνου που έδιναν υψηλότερες αποδόσεις, για να αυξήσουν την (λογιστική) τους κερδοφορία.

Αλλά από πότε το χρήμα, το αποτιμητικό μέσο της παραγωγής, της αξίας και των κερδών, παράγει αξία;

Έτσι, μέσα στην ύφεση, οι χρηματιστηριακές επενδύσεις εξανεμίσθηκαν, συντείνοντας στην απομείωση της κερδοφορίας των Τραπεζών, που ήδη, ολοένα επιδεινωνόταν από τις διογκούμενες επισφάλειες των υπερδανεισμένων πολιτών και επιχειρήσεων που αδυνατούσαν να αποπληρώσουν. Οι Τράπεζες κινδύνευσαν να πτωχεύσουν. Και αποτάνθηκαν στις Κυβερνήσεις.

Οι οποίες και πλήρωσαν το λογαριασμό….

Γιατί, όμως;

Γιατί το χρήμα και όλο το κύκλωμα χορήγησης της ρευστότητας στη παραγωγή, ελεγχόταν πλέον μέσω των Τραπεζών. Ενδεχόμενη κατάρρευσή τους δεν απειλούσε μόνο τις Τράπεζες  αλλά την ίδια την παραγωγή, τα ίδια τα κράτη.

Γιατί σήμερα, έχει πιά αναστραφεί η λειτουργία της ίδιας της ελεύθερης Οικονομίας.

Δεν στηρίζεται πια στη παραγωγή, που δημιουργεί την αξία, η οποία αποτιμάται σε χρήμα και επανεπενδύεται στη παραγωγή, αλλά αντίστροφα, εξαρτάται πλέον από τις τράπεζες και την δική τους “επιλεκτική” δυνατότητα, να ανοίγουν ή να κλείνουν τη στρόφιγγα του χρήματος. Τώρα πιά, για να υπάρξει χρήμα, μας είναι αρκετό, απλώς και μόνον, οι Τράπεζες να το “εκδίδουν” ….

Η οικονομία δεν εξαρτάται πια από την παραγωγή αλλά από το αποτιμητικό της μέσο ...

Ο υπογράφων ουδόλως θέλει να αναθεματίσει την ελεύθερη οικονομία, ούτε και να τη καθαγιάσει. Απλώς, ως οπαδός και υπηρέτης της, ανησυχεί ότι ξεστράτισε και ασθενεί. Και επισημαίνει ότι είναι άλλο να είσαι “κατά”,  άλλο να είσαι “υπέρ του Κεφαλαίου” και άλλο να είσαι “υπέρ της χρησιμότητας του Κεφαλαίου”. Ευθέως δε επιλέγει να είναι “υπέρ”, όχι όμως “υπό” και επιθυμεί αντί να το υπηρετεί αυτός, να τον υπηρετεί εκείνο.

Και διερωτάται μήπως η αντίθετη επιλογή είναι η αιτία αυτής της αρρώστιας και αν αυτή η επιλογή είχε γίνει από την αρχή, ή μήπως, αφού αυτή έγινε, τότε άρχισαν όλα. Με άλλα λόγια, το πράγμα έπασχε εξ αρχής, ή στην πορεία στράβωσε;

Έτσι ή αλλιώς, η παγκόσμια κοινότητα οφείλει να μην εθελοτυφλεί και να επαναχαράξει πολιτική, η οποία και θα είναι εκείνη, που θα επαναθεσπίσει κανόνες, θα συστήσει εποπτικές Αρχές και θα προσδιορίσει και τα οικονομικά διορθωτικά μέτρα. Και όλα αυτά θα αφορούν σε όλους. Γιατί όποιος πιστεύει ότι έχει το πάνω χέρι, ξεχνάει πως πίσω από κάθε μεγάλο ψάρι υπάρχει ένα μεγαλύτερο.  Και οι τρέχουσες εξελίξεις μάς υπενθυμίζουν ότι το μέγεθος είναι σχετικό και ότι κανένα κράτος δεν πρέπει να επαναπαύεται στα δήθεν μεγαλεία του.

Εν κατακλείδι, το διακύβευμα είναι αν η πολιτική θα ανακτήσει τη κυρίαρχη θέση της έναντι της οικονομίας. Εάν θα επιβληθεί ο πολιτικός που, μέσω της επιστήμης, “θεραπεύει” το Κοινωνικό σύνολο, επί του τεχνοκράτη, που η εκπαίδευση τον προγραμμάτισε να “θεραπεύει” μόνο την επιστήμη του.

Τουλάχιστον για να είμαστε σίγουροι  ότι “ΕΝ ΑΡΧΗΙ ΗΝ Ο ΛΟΓΟΣ”  και να φροντίσουμε να μην ξαναλλάξει στη πορεία.

Κωσταντίνος Μπαρμπίκας

Οικονομολόγος